آخرین وضعیت منابع آب خراسان شمالی تشریح شد

مهندس جواد مشکینی اظهار داشت: هر چند نظارت و اقدامات حفاظتی، تشدید کاهش منابع آب استان را تا حدی متوقف کرده است اما برای تامین و تضمین بهره‌برداری پایدار از منابع آب استان لازم است بهره‌برداران آب و مسوولان استان به استفاده اصولی از این منابع بیش از گذشته توجه کنند.
وی همچنین خواستار توجه بیشتر دستگاههای نظارتی زیست محیطی به پیشگیری از آلایش منابع آب استان شد.

کاهش آبهای سطحی خراسان شمالی
مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی اعلام کرد: آبدهی رودخانه های خراسان شمالی طی 10 ماه گذشته از سال زراعی جاری (مهرماه گذشته تا کنون) در مقایسه با مدت مشابه سال آبی قبل به طور متوسط 20 درصد کاسته شده است.
مهندس جواد مشکینی گفت: آمارثبت شده و نتایج به دست آمده از 79 ایستگاه اندازه گیری بارندگی و آبدهی در رودخانه‌های این استان نشان می دهد میزان آبدهی رودخانه های استان در 10 سال گذشته روند رو به کاهش داشته و در سال زراعی جاری نیز از آبدهی رودخانه های استان در مقایسه با سال قبل، به طور متوسط 10 تا 50 درصد کاهش یافته است.
وی بیشترین کاهش آبدهی رودخانه های استان را در ایستگاه اندازه گیری میزان آب رودخانه در آغمزار در انتهای حوزه آبریز اترک و کمترین آن را در حوزه های بالادستی همچون درکش از توابع شهرستان مانه و سملقان عنوان کرد.
او تصریح کرد: آبدهی حوضه آبریز اترک نیز در مقایسه با سال زراعی گذشته 21 درصد و نسبت به میانگین دراز مدت 10 ساله، 40 درصد کاهش یافته و همچنین در حوضه آبریز کال شور نیز آبدهی رودخانه ها نسبت به سال زراعی گذشته حدود 30 درصد و نسبت به متوسط درازمدت 10 ساله، 50 درصد کاهش یافته است.
مشکینی با اشاره به اینکه کاهش بارندگی موجب کاهش میزان آبدهی رودخانه های استان شده است افزود: میزان بارندگی ها درسال زراعی جاری تاکنون در مقایسه با مدت مشابه سال قبل 25 درصد و درمقایسه با بلندمدت 6 درصد کاهش داشته است.

با ادامه روندکنونی، به سمت خشکسالی خواهیم رفت
مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی گفت: طی امسال اگر روند باندگی ها به همین منوال ادامه یابد شاهد بروز خشکسالی خفیف در استان خواهیم بود.
مشکینی تصریح کرد: هر چند کاهش بارندگی ها سهم مهمی در کاهش حجم آبهای های سطحی استان دارد اما در این میان افزایش سطح زیرکشت زمین‌های کشاورزی و نیز تبدیل مزارع دیم به آبی و یا تبدیل اراضی زراعی به باغی که با افزایش نیاز به مصرف آب همراه است، در نهایت منجر به کاهش میزان آبدهی رودخانه‌ها شده است.
وی افزود: استخرهای ذخیره آب که برای تامین آب مورد نیاز کشاورزان ایجاد می شود نیز باعث شده تا علاوه بر اضافه برداشت از رودخانه ها، بخش قابل توجهی از منابع آبی بوسیله تبخیر هدررود.
او با اشاره به تغذیه بخشی از رودخانه ها توسط چشمه‌ها، گفت: بخش زیادی از چشمه های استان نیز به علت برداشت های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، کم آب و یا خشک شده وبه دنبال آن آبدهی رودخانه‌ها نیز تحت شعاع قرار گرفته است.
وی درباره نقش سدها در کاهش میزان سطح آب‌های سطحی گفت: سدها تنها نقش کنترلی منابع آب را دارند و تنظیم کننده منابع آبی هستند بنابراین تاثیر چشمگیری در کاهش میزان آبدهی رودخانه ها ندارند.

آلایش منابع آب
مدیردفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی همچنین با تاکید براینکه کاهش میزان آب های سطحی در نهایت باعث کاهش کیفیت و نیز افزایش آلودگی منابع آب می شود، افزود: آخرین مطالعه میزان آلودگی آب های سطحی استان از سه سال گذشته در دستور کار این شرکت قرار گرفته است.
مهندس مشکینی اظهار داشت: کیفیت آب در پنج نقطه استان شامل ایستگاه های روستای "دربند" از توابع مانه و سملقان، "آغمزار"، "قره خان بندی"، "باباامان" و "سیساب" پایش و مطالعه می شود.
او با اشاره به اینکه؛ نظارت ها تاثیری بر کنترل آلودگی منابع آبی نداشته است گفت: زمان آن رسیده است که دستگاه های دخیل در این زمینه، کنترل‌ها را برای جلوگیری از ورود فاضلاب ها به رودخانه ها و نیز رهاسازی پساب خانگی به منابع آب را بیشتر کنند.

برداشت سالانه غیرمجاز آب در یک دشت به اندازه یک سد
مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی در بخش دیگر سخنان خود اظهار داشت: وضعیت آبخوان ها و منابع آب های زیرزمینی استان نیز در 10 سال گذشته نگران کننده شده و سطح آب های زیرزمینی در دشت های استان طی دهه گذشته روند رو به کاهش به خود گرفته است.
مهندس مشکینی گفت: برای نمونه، از منابع آب زیرزمینی دشت اسفراین طی 10 سال گذشته به طور متوسط در هر سال معادل حجم آب سد اسفراین آب به صورت غیرمجاز و بیش از توان تغذیه آبخوانهای این دشت آب برداشت شده است. توان تنظیم آب توسط سد اسفراین سالانه 40 میلیون متر مکعب و حجم مخزن آن بیش از این مقدار است.
وی با اشاره به اینکه به علت برداشتهای بی رویه از منابع آب زیرزمینی استان وزارت نیرو توسعه بهره برداری از منابع آب زیرزمینی هفت دشت از 11 دشت استان را ممنوع کرده است و یک دشت دیگر نیز در آستانه ممنوعیت قرار گرفته افزود: وضعیت منابع آب زیرزمینی در سه دشت اسفراین، شیروان – فاروج و جاجرم به حد بحرانی رسیده و طی دو دهه گذشته سطح آب زیرزمینی در دشت اسفراین 15متر، دشت شیروان 11 متر و دشت صفی آباد هشت متر کاهش یافته است.
وی همچنین گفت: اگرچه کاهش سطح آب زیرزمینی دشت اسفراین در سه سال اخیر کنترل شده و از شدت آن کاسته شده اما در سال زراعی گذشته نیز بیش از 20 میلیون متر مکعب آب از دست داده است.
او افزود: البته اقدامات حفاظتی و پیشگیرانه انجام شده نظیر تجهیز چاههای برقی کشاورزی استان به شمارشگرهای هوشمند آب و برق، روند افزایشی کاهش آب زیرزمینی در دشت اسفراین را کمتر کرده است.
او تصریح کرد: البته وضعیت کاهشی سطح آب زیرزمینی در دشتهای شوقان و رباط به خاطر عمق کم آبرفت آن، نگران کننده تر است.
مشکینی ادامه داد: حجم اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی استان به صورت غیرقانونی بیش از 60 میلیون متر مکعب در سال معادل حجم متوسط ذخیره آب در سد شیرین‌دره است.
او گفت: از بین رفتن آبخوان و سفره‌های آب زیرزمینی و کاهش ظرفیت تغذیه منابع آب زیرزمینی و به تبع آن نشست زمین و وارد شدن خسارت سنگین به زیرساختها و تاسیسات زیربنایی، کاهش کیفیت منابع آب موجود، خشک شدن قنوات و چشمه‌ها، بایر شدن زمین‌های کشاورزی و ایجاد بیکاری و هجوم کشاورزان به شهرها از دیگر پیامدهای ناگوار برداشت بی‌رویه از آبهای زیرزمینی خواهد بود.
به گفته او، آب مورد نیازدر خراسان شمالی برای مصارف کشاورزی، صنایع و آشامیدنی از چهار هزار و300 حلقه چاه، سه هزار و 100 دهنه چشمه، 630 رشته قنات، دوهزار و 200 سردهنه اصلی، 72 آب بند، سه هزار و 700 موتور تلمبه و در مجموع 14 هزار منبع آبی و همچنین چهار شبکه آبیاری مدرن در پایاب سدهای شیرین دره، شیروان ، اسفراین و چری آب برداشت می شود.
 

راهکارهای رفع چالشهای منابع آب استان
مدیردفترمطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی با اشاره به اینکه عوامل زیادی می توانند در بهبود وضعیت آب استان دخیل باشند تصریح کرد: استفاده از شیوه های نوین و اجرای سیستمهای مدرن آبیاری، تنظیم کشت و بازار مصرف با شرایط منطقه ای، جلوگیری از تبدیل اراضی دیم به آبی، توزیع عادلانه آب و تعیین سهم حقابه بران و یکپارچه سازی زمین‌های کشاورزی را می توان از جمله این راهکارها نام برد.
مهندس مشکینی گفت: رعایت حق آبه زیست محیطی، کنترل مصرف آب و جلوگیری از اتلاف آن و توجه جدی تر به مسایل آب استان در شورای آب و کشاورزی استان نیز از جمله مهمترین راهکارهای موجود برای رفع چالشهای منابع آب استان هستند.